Een open standaard is een bepaalde vorm waarin informatie wordt vastgelegd. De kern is dat iedereen zonder problemen erachter kan komen hoe het precies werkt en het ook mag gebruiken in software. Meestal draagt een bedrijf of organisatie een standaard voor als open standaard. Elke overheid of onderneming kan vervolgens beslissen of men die erkent. Het helpt daarbij als een organisatie als het ISO dat al gedaan heeft. In zulke gevallen spreekt men algemeen van open standaarden.

Een wat langere uitleg: Er bestaan vele softwareprogramma’s om tekst, beelden of geluid op de pc, op een cd of op andere informatiedragers te zetten. Vaak kan datzelfde programma die informatie daar weer afhalen. Zoniet, dan in ieder geval met software van hetzelfde merk. Maar als er geen open standaarden gebruikt worden moet iedereen programma's gebruiken van dezelfde softwaremaker. Deze kan voor zijn product een zeer hoge prijs vragen en hoeft zich niet in te spannen om de kwaliteit te verbeteren. Het meest ideaal is natuurlijk als alle programma’s er mee kunnen werken. Dat kan met open standaarden.

Een voorbeeld: Softwaremaker A heeft 90% van de markt van internetbellen en softwaremaker B maar 10%. Er zijn geen open standaarden. De vele gebruikers van A kunnen maar met 10% van alle gebruikers (die van B) niet bellen. Softwaremaker A verdient veel meer en kan daardoor veel meer aan ontwikkeling en promotie doen. De gebruikers van B hebben een veel groter probleem. Ze willen daarom ook software van A. Softwaremaker A zal daarvoor zelfs toestaan dat zijn producten illegaal gebruikt worden. Als hij maar 100% van de markt kan veroveren. B verdwijnt. A kan nu hoge prijzen gaan vragen en illegaal gebruik aanpakken, en hoeft geen kosten meer te maken voor verbetering van de kwaliteit.

Dit voorbeeld illustreert het belang van open standaarden. Gelukkig is hier tegenwoordig aandacht voor, al is er ook veel weerstand vanwege de grote belangen die ermee gepaard gaan. De overheid is er in veel landen toch van doordrongen, al is het in Nederland iets teveel beperkt tot lippendienst op dit moment. U kunt uw steentje bijdragen door bij de aanschaf van software – ook als die gratis is of door bijna iedereen gebruikt wordt – erop te letten dat open standaarden gebruikt zijn.

Open standaarden zijn vrij van patenten, zijn door iedereen vrij te gebruiken en staan onder controle van een onafhankelijk orgaan. Of bij een bestand een open standaard gebruikt kan worden is vaak aan de extensie te zien.
Wel: HTML, PDF. ODS en ODT (ODF);
niet: PPT, DOC en OOXML
Met OOXML is de Open-source-gemeenschap niet blij. OOXML is ontwikkeld door Microsoft met de bedoeling algemeen erkend te worden als open standaard. Het ODF is als zodanig al erkend en op OOXML en op de manier waarop MS erkenning tracht te verkrijgen bestaat veel kritiek.